De post heeft in Zwitserland een lange geschiedenis als het gaat om openbaar vervoer. Al sinds mensenheugenis vervoerden de postkoetsen niet alleen post, maar ook reizigers. De beelden van postkoetsen op de Zwitserse paswegen zijn legendarisch. Elke Zwitser kent de drieklank van de posthoorn: tüüüü-taaaa-toooo. De postkoetsen zijn inmiddels door bussen vervangen, maar worden nog altijd voor een belangrijk deel door de posterijen geëxploiteerd. De bekende gele bussen worden Postauto, of in het dialect soms ook wel liefkozend Posschi genoemd. Ze hebben nog altijd een drietonige hoorn, zodat ze hun komst ook om de hoek van een haarspeldbocht aan het tegemoetkomend verkeer kunnen aankondigen. En ook vandaag de dag is het mogelijk om een rit met een Postauto over de grote Alpenpasroutes te maken.
Maar het is vandaag geen goede dag om de loftrompet over de Postauto te blazen. Het bedrijf staat al een paar maanden onder grote druk. Bij een revisie van de boekhouding is gebleken dat er jarenlang met de cijfers gesjoemeld is, waardoor het OV-bedrijf in elk geval tussen 2007 en 2015 ongeveer 78 miljoen franken onterechte subsidies heeft gekregen. Vandaag presenteerde de Raad van Commissarissen van de posterijen een rapport over wat er voorgevallen is. Het is een schandaal van ongekende omvang in het anders toch zo goed bekend staande Zwitserse openbaar vervoer.
Net als in Nederland wordt ook in Zwitserland veel openbaar vervoer gesubsidieerd door de overheid. De vervoerder, bijvoorbeeld Postauto, stelt daarvoor elke twee jaar een offerte op. Het gebudgetteerde verlies wordt door de overheid als subsidie bijgepast. Als na afloop blijkt dat het verlies groter is dan gebudgetteerd, dan moet de vervoerder dat verlies dragen. Is het verlies kleiner, dan mag de vervoerder een deel ervan als winst opstrijken, maar het grootste deel moet het in een fonds steken om latere verliezen op te kunnen vangen. En natuurlijk wordt er bij de volgende offerte ook gekeken naar het laatste verlies. De overheden controleren de boeken van de vervoerders regelmatig om te kijken of alles wel eerlijk afgerekend wordt.
Postauto heeft, zo bleek al een paar maanden geleden, gesjoemeld met de cijfers. Toen de verliezen kleiner bleken dan was gebudgetteerd, werd de boekhouding aangevuld met extra kosten vanuit andere bedrijfsonderdelen. Zo kon de schijn hooggehouden worden, dat de (te) hoge subsidies terecht waren en ook in de volgende jaren weer betaald moesten worden. Het ging daarbij niet om kleinigheden: ieder jaar opnieuw werden na het einde van het jaar duizenden “correctieboekingen” gemaakt om ervoor te zorgen dat de cijfers er slechter uitzagen dan ze in werkelijkheid waren.
Vandaag presenteerden de posterijen de resultaten van hun eigen onderzoek naar de fraude. Al aan de vooravond van deze presentatie maakte de hoogste baas van de posterijen bekend, dat ze vanwege de fraude haar ontslag had ingediend. Vandaag bleek, dat dat niet helemaal vrijwillig is gebeurd: de Raad van Commissarissen had dinsdag al laten weten, dat er onvoldoende vertrouwen is om de samenwerking met haar voort te zetten. Hoewel de fraude al lang voor haar aantreden begonnen was, wordt haar verweten dat ze onvoldoende controle heeft uitgeoefend, terwijl ze voldoende aanwijzingen moet hebben gehad van de illustere praktijken.
Vandaag werd ook bekend dat de complete directie van Postauto bekend was met de oplichting en daarom ontslagen is. Ook de vicevoorzitter van de Raad van Commissarissen heeft zijn biezen gepakt.
Het vermoeden bestaat, dat de fraude niet sinds 2007, maar zelfs al sinds het einde van de vorige eeuw heeft plaatsgevonden. Werden de subsidies aanvankelijk hoog gehouden door duizenden kleine “correctieboekingen” – in de laatste jaren werd er zelfs een speciale bedrijfsconstructie opgetuigd om te zorgen dat die boekingen niet meer nodig waren.
Het laatste woord is dan ook nog niet gesproken over de affaire. En hoewel er geen vermoedens zijn, dat de betrokkenen persoonlijk voordeel van de affaire gehad hebben, loopt er inmiddels wel een strafrechtelijk onderzoek tegen hen. De eigenaar van de post, de Zwitserse staat, heeft inmiddels bekendgemaakt dat er over de nog niet afgesloten boekjaren 2017 en 2018 geen volledige decharge verleend zal worden.
Maar de belangrijkste vraag is toch wel: hoe is het mogelijk, dat een dergelijke fraude minstens 10 jaar ongemerkt kon plaatsvinden. Op die vraag gaf minister Leuthard, die daarvoor verantwoordelijk is, vanmiddag tijdens een persconferentie geen helder antwoord. Ze kondigde een onderzoek aan naar de noodzaak van verbeteringen binnen het ambtenarenapparaat. Ook was ze van mening, dat de wet die de subsidies in het openbaar vervoer regelt, gereviseerd dient te worden. De Raad van Commissarissen en de eigenaren van de Zwitserse post (dat is de ministerraad zelf) pleitte ze vrij van alle schuld. Toen ze gevraagd werd naar haar eigen plannen om zich terug te trekken als minister, antwoordde ze pinnig: “Sie dürfen weiter spekulieren.”
De directeur van de eidgenössische Finanzverwaltung, die de sjoemelpraktijken van Postauto jarenlang niet opmerkte, zegt, dat er sprake is geweest van een jarenlange collectieve menselijke fout bij de controle van de boekhouding.
Zwitserlaan 
Foei, foei, foei!
Wordt er in Zwitserland niet aanbesteed? Als je de subsidies kunstmatig hoog houdt, dan zouden concurrerende bedrijven dat toch als een smakelijk hapje moeten zien. Aanbesteding is niet altijd ideaal en kan ook een hoop ellende opleveren, maar het is juist bedoeld om dit soort schandalen te voorkomen.
Aanbesteden kan wel in Zwitserland, maar gebeurt in de praktijk heel weinig. De meeste overheden hechten veel waarde aan een langdurige relatie met een vervoerder en besteden daarom niet aan. Bovendien is het in het gesubsidieerde vervoer niet toegestaan om winst te maken – en dat maakt een aanbesteding erg onaantrekkelijk voor concurrerende bedrijven. Vanuit een EU-perspectief is dat allemaal nogal ongebruikelijk; daar staat tegenover dat de politiek hier al snel jeuk en puistjes krijgt bij het idee dat een buitenlands bedrijf winst maakt op het vervoer dat met Zwitsers belastinggeld gesubsidieerd is.
Wat betreft de schandalen: omdat er weinig of niet wordt aanbesteed, is er vrij veel controle op de boekhouding van de vervoerders. Ik ben dan ook vooral verbaasd hoe het mogelijk is dat deze oplichting blijkbaar al minstens 10 jaar onopgemerkt bleef. Daar hebben de controlerende organen werkelijk zitten slapen – en dat hebben ze gisteren feitelijk ook toegegeven.
Mwah, hoeveel procent van de omzet werd uiteindelijk “gecorrigeerd”? Je hebt een generale staf, IT, HR, reklame, vastgoedkosten en nog zo wat zaken die verdeeld moeten worden over de bedrijfsonderdelen. Daar kun je best wat mee scuiven zonder dat iemand dat merkt. (Binnen de universiteit speelt dat ook: in theorie is er een schot tussen onderzoek en onderwijs maar in de praktijk is toch wel een paar procent grijs gebied. Alleen is het bij de universiteit niet zo duidelijk hoe je daarmee zou willen frauderen.)
In Zweden krijgen sommige politici “jeuk en puistjes” van winsten in de zorgsector en in het onderwijs. Maar in het OV is het kennelijk geen probleem dat belastinggeld naar bedrijfswinsten gaat. Bij spoorwegonderhoud werd het pas een probleem toen bleek dat decennia lang te weinig aan onderhoud is uitgegeven, en dat niet alleen het onderhoud maar in feite ook de controle daarop is uitbesteed (aan dezelfde bedrijven).
Ook bij verdeling van algemene kosten als staf en IT kijkt de controlerende overheid hier mee – is mijn eigen ervaring bij de SBB.
Natuurlijk is er altijd enige grijze ruimte, maar 10 miljoen franken per jaar moet echt opvallen. En viel ook op. Al in 2013 waren er duidelijke signalen. Die zijn door de overheid op dat moment genegeerd.