Afgelopen zondag werd er in Zwitserland (onder andere) gestemd over het Masseneinwanderingsinitiative van de SVP. Dit initiatief eist, dat de immigratie vanuit de EU voortaan weer begrensd wordt door jaarlijkse quota. Hoewel de initianten niet duidelijk zijn over de manier waarop dat moet gebeuren, gaan velen ervanuit dat het verdrag met de EU hieromtrent opnieuw uitonderhandeld moet worden. En omdat dit verdrag onderdeel uitmaakt van een pakket verdragen die samen één geheel vormen, staat een groot aantal verdragen met de EU feitelijk op de helling. Het referendum werd namelijk met een nipte meerderheid van 50.3% aangenomen.
Meerderheid, een relatief begrip.
Voordat u denkt dat 50.3% van alle inwoners van Zwitserland iets tegen buitenlanders heeft:
– slechts 56.5% van de stemgerechtigden heeft gestemd
– slechts 75% van de volwassen bevolking heeft stemrecht: zoals in de meeste landen hebben ook hier buitenlanders geen stemrecht.
Van de volwassen bevolking stemde 21.3% ja, 21.0% nee en 57.7% mocht of wilde niet stemmen.
Argumenten van voorstanders
De voorstanders van het referendum willen dat Zwitserland zelf, met quota, bepaalt, hoeveel immigranten er uit de EU komen. Op dit moment zijn die quota er niet. Men vindt dat Zwitserland “vol” is, en daardoor drukte op wegen en in treinen te groot is, huizen te duur zijn en de in de regel goed opgeleide EU-burgers de baantjes van de Zwitsers inpikken.
Argumenten van tegenstanders
De tegenstanders wijzen op het grote voordeel van het vrije personenverkeer. Bedrijven hebben grotere keus bij het vinden van goede medewerkers en het vrije personenverkeer is één van de basisprincipes van de EU, die uiteindelijk een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan vrede en welvaart in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. Men wijst er bovendien op dat het vrije personenverkeer aan de basis staat van veel verdragen met de EU: als Zwitserland dat ter discussie stelt, kan de EU al die andere verdragen ook ter discussie stellen.
Hoe gaat het verder
De Zwitserse regering heeft nu 3 jaar de tijd om de referendumuitslag in wetgeving om te zetten. Hoe dat gaat gebeuren is nog erg onduidelijk. Het referendum zegt er maar weinig over. Zo wordt niets gezegd over de hoogte van de quota, behalve dat ze “op economische gronden” gebaseerd moeten zijn. Met de huidige lage werkloosheid is er dus niets tegen, die quota heel hoog te zetten, bijvoorbeeld op 1.000.000 per jaar. Maar de opstellers van het referendum hadden dat waarschijnlijk niet voor ogen.
Ikzelf denk niet dat Zwitserland met het mes op tafel gaat onderhandelen in Brussel. De regering is op zijn zachtst gezegd “not amused” met dit referendum en zal eerder met de EU in overleg gaan over de vraag “hoe komen we hier samen uit?”
Onderbuikgevoelens
Ik kan er niet omheen: ik denk dat veel ja-stemmers niet alleen met het verstand maar ook vanuit de onderbuik hebben gestemd. Bij grote groepen mensen heerst hier een groot wantrouwen jegens de EU, die immers heel on-Zwitsers “centraal” regeert zonder directe democratie die men hier gewend is. Veel mensen willen graag “controle” krijgen/houden over wat hier gebeurt en zien de EU dus als bedreiging. Een referendum dat tegen een afspraak met de EU ingaat, vindt dan al gauw voedingsbodem.
Over de buitenlanders zelf gaat het nauwelijks: de grootste aandelen ja-stemmers kwamen uit kantons waar nauwelijks buitenlanders wonen.
Een grotere bedreiging: Ecopop
Over enige tijd komt er een veel gevaarlijker initiatief voor de stembus: Ecopop. Dit initiatief wil paal en perk stellen aan de bevolkingsgroei van Zwitserland. De argumenten klinken deels vergelijkbaar: steeds meer verkeer, minder natuur, drukkere treinen, gespannenere huizenmarkt, stijgende huren, meer vervuiling, meer energiegebruik. En omdat men zich niet in ’s mensens slaapkamer wil inmengen, ziet Ecopop hier maar één oplossing: minder immigratie.
Dit is een antibuitenlandersinitiatief met een groen schaamlapje dat waarschijnlijk op meer steun kan rekenen dan het referendum van zondag, ondanks gedeeltelijke drogredeneringen:
– energieverbruik en vervuiling is een internationaal probleem: een buitenlander verbruikt in zijn vaderland net zo goed energie en vervuilt ook.
– de krapte in verkeer en op de huizenmarkt komt niet alleen door het aantal mensen, maar ook door de hoeveelheid verkeer en woonruimte per inwoner. Die zijn de laatste decennia duidelijk toegenomen
– door het federalisme en het bij uitstek decentrale bestuur is het beleid omtrent ruimtelijke ordening versnipperd en daardoor verbazend inefficiënt vergeleken met bijvoorbeeld Nederland. Anders gezegd: door de ruimte beter te gebruiken passen er nog heel veel mensen bij hier.
Je zou dus zelfs kunnen beweren dat de uitslag van het referendum, hoe ellendig ook, nog één voordeel heeft. Als de EU nu klare taal spreekt en laat voelen dat kunstmatige inperking van immigratie ernstige gevolgen heeft voor Zwitserland, wie weet bedenken veel Zwitsers zich dan tweemaal voordat ze ja tegen Ecopop zeggen. Niet alleen ezels, ook berggeiten stoten zich maar éénmaal aan dezelfde steen.
Zwitserlaan 
“Dit initiatief eist, dat de immigratie vanuit de EU voortaan weer begrensd wordt door jaarlijkse quota” – dit is fout: het gaat hier algemeen om een begrenzing van de immigratie. Dat er nu veel over de EU wordt gepraat ligt alleen an de verdragen die daar mee zijn. Niet eens ben ik het met dit hier:
de grootste aandelen ja-stemmers kwamen uit kantons waar nauwelijks buitenlanders wonen. Tsk tsk…
Precies, in de praktijk heeft de uitslag gevolgen voor met name de EU-burgers en nauwelijks voor burgers uit andere landen. Voor hen bestaan er al quota.
Mijn “nauwelijks” was misschien wat overdreven – feit blijft, dat juist in de plaatsen met veel buitenlanders (Zürich, Basel, Genève) veel tegen het initiatief gestemd is en juist op het platteland en in de bergkantons, waar relatief weinig buitenlanders wonen, veel voor het initiatief is gestemd.
Recent waren er hier niet minder dan 3 Zwitserse referenda in het nieuws:
– de immigratiequota (niet veel aan toe te voegen – laten we hopen dat niet sommige EU landen zelf ook quota willen invoeren).
– als ik het goed begrijp werd er tegelijk een referendum gehouden over investeringen in de spoorweginfrastruktuur. Hoe is dat afgelopen?
– een nog te houden referendum over de Zwitserse aankoop van het gevechtsvliegtuig JAS Gripen (kwam al eerder ter sprake in deze blog). Kennelijk heeft Zweden iets te enthousiast geprobeerd het ja-kamp te steunen. Volgens mij kun je de miljarden beter aan treinen dan aan vliegtuigen besteden. Die vliegtuigen zijn toch eigenlijk ook bedoeld om ongewenste vreemdelingen buiten de deur te houden.
Het referendum over de spoorweginfrastructuur is met meer dan 60% “ja” aangenomen. Bijzonder, vooral omdat het een erg abstract voorstel was (in tegenstelling tot Bahn2000 ging het vooral om het financieringsprincipe en veel minder om concrete nieuwbouwprojecten – al was natuurlijk wel aangegeven welke nieuwbouwprojecten gefinancierd kunnen gaan worden) èn omdat de forensen een bijdrage moesten leveren: de kosten voor woonwerkverkeer konden tot nu toe onbegrensd van de belasting worden afgetrokken, met FABI komt er een maximum van 3000 franken per jaar voor de rijksbelastingen en het is niet uitgesloten dat veel kantons die bovengrens overnemen.
Wat betreft de Gripen: er is een enorme rel ontstaan over de mate waarin SAAB/Zweden dit referendum wil/mag/kan beïnvloeden. Hoewel alle initiatieven en referenda met enorme lobby-activiteiten en bijbehorende kosten gepaard gaan (ter meerdere eer en glorie van de zwitserse reclame-industrie), wordt het doorgaans als “niet chique” ervaren als een direct betroffen partij al te actief lobbiet of financiële bijdragen aan de lobbycircuits afdraagt. Hoe ver je mag gaan, is niet heel duidelijk. Het motto is echter: als je geschoren wordt, moet je stilzitten.
Om je een idee te geven: de SBB had natuurlijk ook grote belangen bij FABI, maar heeft zich bij het referendum redelijk koest gehouden. Voor de medewerkers zijn er wel (vrijwillige) bijeenkomsten geweest om uitgelegd te krijgen wat FABI precies betekent voor de SBB (om op verjaardagsfeestjes in elk geval uit te kunnen leggen waar het überhaupt om gaat), en het is alle medewerkers ook wel impliciet duidelijk dat de SBB blij is met elke Ja-stem. Maar er is geen stemadvies gegeven – afgezien van het dringende advies om in elk geval te stemmen. Dat advies heb ik natuurlijk niet opgevolgd.